Ανατομία και Φυσιολογία Καρδίας: Το μοναδικό άρθρο που πρέπει να διαβάσεις.

Η καρδιά είναι ένα μυώδες όργανο που χτυπά ασταμάτητα, περίπου 100.000 φορές την ημέρα, αντλώντας κατά μέσο όρο 7.500 λίτρα αίματος καθημερινά.

Η καρδιά είναι το κεντρικό όργανο του κυκλοφορικού συστήματος και έχει ως κύρια αποστολή την προώθηση του αίματος σε ολόκληρο το σώμα – αλλά και την εξασφάλιση της δικής της αιμάτωσης μέσω ξεχωριστού αγγειακού δικτύου. Παρότι συχνά θεωρείται πως βρίσκεται στην αριστερή πλευρά του θώρακα, στην πραγματικότητα εντοπίζεται στο κέντρο του θώρακα, ακριβώς πίσω από το στέρνο, ανάμεσα στους δύο πνεύμονες. Η εντύπωση ότι βρίσκεται αριστερά οφείλεται στο ότι ο καρδιακός παλμός γίνεται περισσότερο αισθητός προς εκείνη την κατεύθυνση.

Ανατομικά, η καρδιά είναι ένας μυώδης, κοίλος σχηματισμός που χωρίζεται σε τέσσερις κοιλότητες: δύο κόλπους (δεξιό και αριστερό) και δύο κοιλίες (επίσης δεξιά και αριστερή). Οι κόλποι, με λεπτότερα τοιχώματα, δέχονται το φλεβικό αίμα, ενώ οι κοιλίες, και κυρίως η αριστερή, διαθέτουν παχύτερο μυοκάρδιο για να αντλούν το αίμα με ισχυρή πίεση προς το σώμα ή τους πνεύμονες.

Η ροή του αίματος μέσα στην καρδιά καθορίζεται από τέσσερις μονόδρομες βαλβίδες, που αποτρέπουν την παλινδρόμηση του αίματος. Στη δεξιά πλευρά βρίσκονται:

• η τριγλώχινα βαλβίδα, ανάμεσα στον δεξιό κόλπο και τη δεξιά κοιλία,

• η πνευμονική βαλβίδα, που επιτρέπει την έξοδο του αίματος από τη δεξιά κοιλία προς τον πνευμονικό κορμό.
  
  

Στην αριστερή πλευρά εντοπίζονται:

• η μιτροειδής βαλβίδα (ή διγλώχινα), ανάμεσα στον αριστερό κόλπο και την αριστερή κοιλία,
  
  

• η αορτική βαλβίδα, που κατευθύνει το αίμα από την αριστερή κοιλία προς την αορτή.
  
  

Το μη οξυγονωμένο (φλεβικό) αίμα από το σώμα επιστρέφει στον δεξιό κόλπο μέσω της άνω και κάτω κοίλης φλέβας. Στη συνέχεια, διέρχεται από την τριγλώχινα βαλβίδα στη δεξιά κοιλία και εξωθείται προς τους πνεύμονες μέσω της πνευμονικής αρτηρίας. Εκεί πραγματοποιείται η ανταλλαγή αερίων: το διοξείδιο του άνθρακα αποβάλλεται και το αίμα εμπλουτίζεται με οξυγόνο. Το πλέον οξυγονωμένο αίμα επιστρέφει στην καρδιά μέσω των τεσσάρων πνευμονικών φλεβών, εισέρχεται στον αριστερό κόλπο, περνά από τη μιτροειδή βαλβίδα στην αριστερή κοιλία και από εκεί εξωθείται στην αορτή, η οποία το διανέμει στο υπόλοιπο σώμα μέσω του αρτηριακού συστήματος.

Σχηματική ροή αίματος στο σώμα:

Σώμα 

   ↓ (φλεβικό, μη οξυγονωμένο αίμα)

Άνω και κάτω κοίλη φλέβα

   ↓

Δεξιός κόλπος

   ↓

Τριγλώχινα βαλβίδα

   ↓

Δεξιά κοιλία

   ↓

Πνευμονική βαλβίδα

   ↓

Πνευμονική αρτηρία

   ↓

Πνεύμονες (ανταλλαγή αερίων – οξυγόνωση)

   ↓ (οξυγονωμένο αίμα)

Πνευμονικές φλέβες

   ↓

Αριστερός κόλπος

   ↓

Μιτροειδής βαλβίδα

   ↓

Αριστερή κοιλία

   ↓

Αορτική βαλβίδα

   ↓

Αορτή

   ↓

Σώμα (και ο κύκλος επαναλαμβάνεται)

Ολόκληρη η διαδρομή ονομάζεται μείζονα και ελάσσονα κυκλοφορία:

• Ελάσσονα: καρδιά → πνεύμονες → καρδιά

• Μείζονα: καρδιά → σώμα → καρδιά

Για να επιτελέσει απρόσκοπτα τη λειτουργία της, η καρδιά διαθέτει το δικό της αγγειακό δίκτυο: τη στεφανιαία κυκλοφορία. Από το αρχικό τμήμα της αορτής, λίγο πάνω από την αορτική βαλβίδα, εκφύονται οι δύο κύριες στεφανιαίες αρτηρίες:

• η αριστερή στεφανιαία αρτηρία (LCA), η οποία διακλαδίζεται στον:
  
  

  • πρόσθιο κατιόντα κλάδο (LAD), που αιματώνει το προσθιοδιαφραγματικό τοίχωμα της αριστερής κοιλίας, και τον
    
    

  • περισπώμενο κλάδο (περισπωμένη αρτηρία) (LCx), που αιματώνει το πλάγιο και οπίσθιο τοίχωμα της καρδιάς.
    
    

• η δεξιά στεφανιαία αρτηρία (RCA), που χορηγεί τον:
  
  

  • οπίσθιο κατιόντα κλάδο (PDA) και τον
    
    

  • οπισθιοπλάγιο κλάδο (PLB), οι οποίοι αιματώνουν τμήματα της δεξιάς και της αριστερής κοιλίας, καθώς και τον φλεβόκομβο, ο οποίος λειτουργεί ως φυσικός βηματοδότης της καρδιάς.
    
    

Ένα από τα σημαντικότερα παθολογικά αίτια που μπορούν να διαταράξουν τη στεφανιαία κυκλοφορία είναι η αθηροσκλήρωση, δηλαδή η δημιουργία αθηρωματικών πλακών στο εσωτερικό τοίχωμα των αρτηριών. Όταν μία τέτοια πλάκα ραγεί, είναι δυνατόν να σχηματιστεί θρόμβος, ο οποίος μπορεί να φράξει πλήρως τη ροή του αίματος σε συγκεκριμένη περιοχή του μυοκαρδίου. Η απότομη αυτή διακοπή της αιμάτωσης προκαλεί οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου (ΟΕΜ) – μια επείγουσα και δυνητικά θανατηφόρα κατάσταση που απαιτεί άμεση ιατρική αντιμετώπιση, όπως φαρμακευτική αγωγή, αγγειοπλαστική ή χειρουργική επέμβαση.

Το αίμα φτωχό σε οξυγόνο επιστρέφει από το σώμα στην καρδιά μέσω των φλεβών και εισέρχεται στον δεξιό κόλπο. Από εκεί περνά μέσω της τριγλώχινας βαλβίδας στη δεξιά κοιλία, η οποία το εξωθεί προς τους πνεύμονες μέσω της πνευμονικής αρτηρίας. Στους πνεύμονες πραγματοποιείται η ανταλλαγή αερίων: το διοξείδιο του άνθρακα αποβάλλεται και το αίμα εμπλουτίζεται με οξυγόνο.

Το πλέον οξυγονωμένο αίμα επιστρέφει στην καρδιά μέσω των πνευμονικών φλεβών, εισέρχεται στον αριστερό κόλπο, περνά από τη μιτροειδή βαλβίδα στην αριστερή κοιλία και στη συνέχεια εξωθείται μέσω της αορτικής βαλβίδας προς την αορτή, για να διανεμηθεί μέσω των αρτηριών σε όλα τα μέρη του σώματος.

Αυτός ο κυκλικός μηχανισμός επαναλαμβάνεται με κάθε παλμό, διασφαλίζοντας τη σταθερή μεταφορά οξυγόνου και θρεπτικών ουσιών προς τους ιστούς και την απομάκρυνση των άχρηστων προϊόντων του μεταβολισμού.

Κάθε χτύπος της καρδιάς περιλαμβάνει δύο κύριες φάσεις:

• Διαστολή : οι κόλποι και οι κοιλίες χαλαρώνουν και γεμίζουν με αίμα.
  
  

• Συστολή: πρώτα συσπώνται οι κόλποι για να σπρώξουν το αίμα στις κοιλίες, και έπειτα οι κοιλίες, για να το εξωθήσουν στους πνεύμονες και το σώμα.
  
  

Ο καρδιακός ρυθμός ελέγχεται από έναν φυσικό «βηματοδότη», τον φλεβόκομβο (sinoatrial node), που βρίσκεται στον δεξιό κόλπο. Αυτός παράγει ηλεκτρικά ερεθίσματα τα οποία ταξιδεύουν μέσα στην καρδιά και ρυθμίζουν τη συχνότητα και τον συγχρονισμό των συστολών, εξασφαλίζοντας μια ομαλή και αποτελεσματική λειτουργία.

Η καρδιά δεν λειτουργεί μόνο ως μυϊκή αντλία αλλά διαθέτει και το δικό της ηλεκτρικό σύστημα αγωγιμότητας, το οποίο ρυθμίζει τον ρυθμό και τη συχνότητα των συσπάσεών της. Η ηλεκτρική ώθηση ξεκινά από τον φλεβόκομβο (sinoatrial node – SA node), έναν μικρό σχηματισμό στον δεξιό κόλπο, που λειτουργεί ως φυσικός βηματοδότης της καρδιάς. Από εκεί, το ερέθισμα διαδίδεται στους κόλπους προκαλώντας τη σύσπασή τους και στη συνέχεια φτάνει στον κολποκοιλιακό κόμβο (atrioventricular node – AV node), όπου καθυστερεί για λίγο, επιτρέποντας στις κοιλίες να γεμίσουν με αίμα.

Έπειτα, περνά στο δεμάτιο του His και διανέμεται μέσω των ινών Purkinje σε όλο το μυοκάρδιο των κοιλιών, προκαλώντας τον συντονισμένο καρδιακό παλμό. Οποιαδήποτε διαταραχή σε αυτό το σύστημα μπορεί να οδηγήσει σε αρρυθμίες – δηλαδή ανώμαλο ρυθμό καρδιάς – με συνέπειες που κυμαίνονται από αίσθημα παλμών έως σοβαρές, απειλητικές για τη ζωή καταστάσεις.

Η σωστή λειτουργία της καρδιάς εξαρτάται από την ικανότητά της να χαλαρώνει και να συσπάται αποτελεσματικά. Όταν αυτή η ικανότητα διαταραχθεί – για παράδειγμα, λόγω εμφράγματος του μυοκαρδίου ή άλλης καρδιοπάθειας – μειώνεται η αποδοτικότητά της, οδηγώντας σε μια σοβαρή κατάσταση που ονομάζεται καρδιακή ανεπάρκεια.

Παράλληλα, προβλήματα μπορεί να προκύψουν και στις καρδιακές βαλβίδες, οι οποίες διαχωρίζουν τους τέσσερις θαλάμους της καρδιάς και εξασφαλίζουν τη μονόδρομη ροή του αίματος. Όταν μια βαλβίδα δεν κλείνει σωστά, επιτρέπει στο αίμα να επιστρέφει προς τα πίσω – κατάσταση που ονομάζεται βαλβιδική ανεπάρκεια. Για παράδειγμα, στη μιτροειδική ανεπάρκεια, το αίμα παλινδρομεί από την αριστερή κοιλία στον αριστερό κόλπο.

Μικρού βαθμού ανεπάρκειες συνήθως δεν προκαλούν σοβαρά προβλήματα. Ωστόσο, όταν η παλινδρόμηση είναι σημαντική, προκαλεί υπερφόρτωση του θαλάμου που δέχεται το επιπλέον αίμα, οδηγώντας σε διόγκωση του τοιχώματος και πιθανή μείωση της συνολικής καρδιακής λειτουργίας.

Αντίθετα, όταν μια βαλβίδα δεν ανοίγει επαρκώς λόγω στένωσης – συχνότερα εξαιτίας εκφύλισης ή ασβεστοποίησης – η καρδιά χρειάζεται να ασκήσει μεγαλύτερη πίεση για να εξωθήσει την ίδια ποσότητα αίματος. Η στένωση μπορεί να οδηγήσει σε πάχυνση και καταπόνηση του καρδιακού μυός, επιβαρύνοντας τη λειτουργία του. Η μη φυσιολογική ροή αίματος μέσα από ανεπαρκείς ή στενωμένες βαλβίδες προκαλεί στροβιλισμό, ο οποίος παράγει χαρακτηριστικούς ήχους γνωστούς ως φυσήματα, τα οποία μπορούν να ανιχνευθούν με στηθοσκόπιο.

Όταν η καρδιά δεν λειτουργεί σωστά, το σώμα εκδηλώνει ποικίλα συμπτώματα που αντανακλούν τη μειωμένη ικανότητά της να εξασφαλίζει επαρκή αιμάτωση στους ιστούς. Ένα από τα πιο συχνά συμπτώματα είναι η δύσπνοια, η οποία προκύπτει όταν το αίμα δεν εξωθείται αποτελεσματικά από την αριστερή κοιλία και λιμνάζει στους πνεύμονες, προκαλώντας πνευμονική συμφόρηση. Η εύκολη κόπωση ή η μειωμένη αντοχή οφείλεται στην ανεπαρκή μεταφορά οξυγόνου και θρεπτικών συστατικών στους μυς και στα όργανα. Τα οιδήματα στα κάτω άκρα είναι αποτέλεσμα συσσώρευσης φλεβικού αίματος, κυρίως όταν η δεξιά πλευρά της καρδιάς δεν απομακρύνει επαρκώς το αίμα από την περιφέρεια. Το αίσθημα παλμών ή οι αρρυθμίες μπορεί να υποδηλώνουν δυσλειτουργία στο ηλεκτρικό σύστημα της καρδιάς, ενώ ο πόνος στο στήθος (στηθάγχη) υποδηλώνει συνήθως ανεπαρκή αιμάτωση του ίδιου του καρδιακού μυός λόγω στενωμένων στεφανιαίων αρτηριών. Όλα αυτά τα συμπτώματα είναι άμεσα συνδεδεμένα με τη φυσιολογική λειτουργία της καρδιάς ως αντλία: όταν αυτή εξασθενεί ή δυσλειτουργεί, οι επιπτώσεις είναι πολυεπίπεδες και εμφανείς σε όλο το σώμα.

Οι όροι καρδιακή ανεπάρκεια και βαλβιδική ανεπάρκεια χρησιμοποιούνται συχνά συγκεχυμένα, παρότι περιγράφουν διαφορετικές παθολογίες. Και οι δύο σχετίζονται με δυσλειτουργία της καρδιάς, όμως έχουν διακριτές αιτίες και μηχανισμούς, αν και μπορεί να συνυπάρχουν.

• Η καρδιακή ανεπάρκεια είναι μια γενικευμένη κατάσταση, κατά την οποία η καρδιά δεν καταφέρνει να αντλεί επαρκώς το αίμα που χρειάζεται το σώμα. Διακρίνεται σε:
  
  

  • Συστολική ανεπάρκεια: όταν ο καρδιακός μυς δεν συσπάται αποτελεσματικά.
    
    

  • Διαστολική ανεπάρκεια: όταν ο καρδιακός μυς δεν χαλαρώνει σωστά για να γεμίσει με αίμα.
    
    

• Αίτια της καρδιακής ανεπάρκειας περιλαμβάνουν:
  
  

  • το οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου,

  • την υπέρταση,

  • τις μυοκαρδιοπάθειες,

  • και τη χρόνια υπερφόρτιση της καρδιάς από άλλες παθήσεις, όπως η βαλβιδική νόσος.
    
    

• Η βαλβιδική ανεπάρκεια, από την άλλη, αφορά τη δυσλειτουργία μίας ή περισσότερων καρδιακών βαλβίδων. Όταν μια βαλβίδα δεν κλείνει καλά, επιτρέπει την παλινδρόμηση του αίματος, η οποία με την πάροδο του χρόνου προκαλεί διόγκωση, πίεση και καταπόνηση στους καρδιακούς θαλάμους. Αυτό μπορεί τελικά να οδηγήσει σε καρδιακή ανεπάρκεια.
  
  

Με άλλα λόγια:

• η καρδιακή ανεπάρκεια αφορά την αντλία (τον καρδιακό μυ),

• η βαλβιδική ανεπάρκεια αφορά τις βαλβίδες (μηχανισμοί ροής μέσα στην καρδιά).
  
  

Οι δύο καταστάσεις μπορούν να συνυπάρχουν ή να αλληλοεπηρεάζονται. Για παράδειγμα:

• μια σοβαρή βαλβιδική νόσος που δεν αντιμετωπίζεται έγκαιρα μπορεί να προκαλέσει δευτερογενή καρδιακή ανεπάρκεια,
  
  

• ενώ μια διογκωμένη καρδιά, λόγω άλλης ανεπάρκειας, μπορεί να παραμορφώσει τις βαλβίδες, προκαλώντας δευτεροπαθή βαλβιδική ανεπάρκεια.
  
  

Η έγκαιρη διάγνωση και η διαφορική εκτίμηση των δύο καταστάσεων είναι κρίσιμη για τη θεραπευτική προσέγγιση, η οποία μπορεί να περιλαμβάνει:

• φαρμακευτική αγωγή,

• τακτική παρακολούθηση με υπερηχογράφημα,

• ή επεμβατική/χειρουργική παρέμβαση, όπως αντικατάσταση ή επιδιόρθωση βαλβίδας.

Το αγγειακό σύστημα αποτελείται από δύο κύριους τύπους αγγείων, με διακριτούς ρόλους:

• Οι φλέβες:
  
  

  • Μεταφέρουν το αίμα πίσω προς την καρδιά (είτε φλεβικό από το σώμα, είτε οξυγονωμένο από τους πνεύμονες).

  • Έχουν λεπτότερα τοιχώματα και λειτουργούν υπό χαμηλή πίεση.

  • Διαθέτουν βαλβίδες, κυρίως στα κάτω άκρα, για να αποτρέπουν την παλινδρόμηση.

  • Σε γενικές γραμμές, οι φλέβες δεν επηρεάζονται τόσο από την αθηροσκλήρωση.
    
    

• Οι αρτηρίες:
  
  

  • Μεταφέρουν το αίμα από την καρδιά προς το σώμα (ή τους πνεύμονες στην περίπτωση της πνευμονικής αρτηρίας).

  • Διαθέτουν παχύτερα, πιο μυώδη τοιχώματα, για να αντέχουν την υψηλή πίεση της καρδιακής εξώθησης.

  • Είναι τα κύρια αγγεία που επηρεάζονται από την αθηροσκλήρωση – μια χρόνια πάθηση κατά την οποία πλάκες λίπους, χοληστερόλης και ασβεστίου συσσωρεύονται στο εσωτερικό τους.

  • Η στένωση των αρτηριών, ιδιαίτερα των στεφανιαίων που αιματώνουν τον καρδιακό μυ, μπορεί να προκαλέσει στηθάγχη, έμφραγμα του μυοκαρδίου, ή ακόμα και αιφνίδιο καρδιακό θάνατο.