Οξεία Καρδιακή Ανεπάρκεια: Συμπτώματα, Αίτια, Διάγνωση και Θεραπεία

Η καρδιακή ανεπάρκεια είναι ένα συχνό πρόβλημα, ιδιαίτερα σε ηλικιωμένα άτομα, και αποτελεί έναν από τους πιο συχνούς λόγους νοσηλείας.

Δεν είναι μία συγκεκριμένη ασθένεια, αλλά ένα κλινικό σύνδρομο που μπορεί να προκληθεί από διάφορες αιτίες.

Κλινικό σύνδρομο ορίζεται στην Ιατρική ένα σύνολο σημείων και συμπτωμάτων, όχι μία συγκεκριμένη νόσος. Παραδείγματος χάρη το κλινικό σύνδρομο της καρδιακής ανεπάρκειας μπορει να εμφανιστεί και σε άλλες νόσους π.χ νεφρική ανεπάρκεια.

Η καρδιακή ανεπάρκεια οφείλεται στη μειωμένη ικανότητα της καρδιάς να αντλεί και να προωθεί επαρκείς ποσότητες αίματος στους ιστούς του σώματος.

Η οξεία καρδιακή ανεπάρκεια είναι μια σοβαρή, απειλητική για τη ζωή κατάσταση. Μπορεί να εμφανιστεί είτε ως "πρωτο-διάγνωση" (ή αλλιώς De novo Καρδιακή Ανεπάρκεια- δηλαδή ο ασθενής δεν γνώριζει οτι την είχε και την ανακαλύπτει τώρα), είτε ως ξαφνική επιδείνωση μιας ήδη γνωστής καρδιακής ανεπάρκειας. Στην κλινική πράξη πολύ συχνά η οξεία καρδιακή ανεπάρκεια αναφέρεται ως απορρίθμιση καρδιακής ανεπάρκειας.

Το πιο συχνό σύμπτωμα είναι η δύσπνοια λόγω συσσώρευσης υγρού στους πνεύμονες. Άλλα συχνά συμπτώματα είναι:

• Βήχας

• Πρήξιμο (οίδημα) στα πόδια-συνήθως και στα δύο

• Έντονη κόπωση και αίσθημα εξάντλησης

• Μειωμένη όρεξη (οίδημα στομάχου)

• Επεισόδια δύσπνοιας τη νύχτα και δυσκολία στον ύπνο σε οριζόντια θέση
  
  

Ασθενείς με χρόνια καρδιακή ανεπάρκεια παρουσιάζουν συχνά σταδιακή επιδείνωση της δύσπνοιας κατά την κόπωση, πρήξιμο στα κάτω άκρα και αύξηση σωματικού βάρους – σημάδια που δείχνουν κατακράτηση υγρών πριν εμφανιστεί δύσπνοια ακόμη και σε ηρεμία.

Η οξεία καρδιακή ανεπάρκεια δεν είναι το ίδιο με το έμφραγμα, αν και μπορεί να προκληθεί από αυτό. Σε τέτοια περίπτωση, είναι συχνά παρόν πόνος ή βάρος στο στήθος.

Η σοβαρότερη μορφή της είναι το πνευμονικό οίδημα, που προκαλεί έντονη δυσχέρεια στην αναπνοή λόγω γρήγορης συσσώρευσης υγρού στους πνεύμονες.

Ακόμη πιο βαριά κατάσταση είναι το καρδιογενές σοκ, όπου η κυκλοφορία του αίματος προς τους ιστούς μειώνεται σημαντικά λόγω σοβαρής δυσλειτουργίας της καρδιάς. Σε αυτές τις περιπτώσεις, οι ασθενείς εμφανίζονται χλωμοί, ιδρωμένοι, με χαμηλή αρτηριακή πίεση και σύγχυση. Το καρδιογενές σοκ φέρει την χειρότερη πρόγνωση από όλους τους φαινοτύπους της καρδιακής ανεπάρκειας.

Η καρδιακή ανεπάρκεια μπορεί να οφείλεται σε πολλές διαφορετικές παθήσεις της καρδιάς.

Οι πιο συχνές είναι:

• Στεφανιαία νόσος: απόφραξη των αγγείων που τροφοδοτούν τον καρδιακό μυ, με αποτέλεσμα την ισχαιμία και αδυναμία άντλησης αίματος

• Αρτηριακή υπέρταση: αν δεν αντιμετωπιστεί, προκαλεί δομικές αλλαγές στον καρδιακό μυ, όπως η υπερτροφία.

• Βαλβιδοπάθειες: στένωση ή ανεπάρκεια καρδιακών βαλβίδων

• Μυοκαρδιοπάθειες: παθήσεις του καρδιακού μυ, οι οποίες μπορεί να οφείλονται σε λοιμώξεις, κατανάλωση αλκοόλ, χρήση ναρκωτικών, γενετικούς παράγοντες. Σε κάποιες περιπτώσεις, η αιτία παραμένει άγνωστη («ιδιοπαθής»).
  
  

Εκτός από την υποκείμενη πάθηση, υπάρχουν και εκλυτικοί παράγοντες που μπορούν να προκαλέσουν ή να επιδεινώσουν την οξεία καρδιακή ανεπάρκεια:

• Έμφραγμα ή ανεπαρκής αιμάτωση της καρδιάς (ισχαιμία)

• Αρρύθμιστη υπέρταση

• Ασυνέπεια στην δίαιτα ή στην φαρμακευτική αγωγή

• Λοιμώξεις- το πιο συχνό στου ηλικωμένους

• Ορισμένα φάρμακα (π.χ. ισχυρά αντιφλεγμονώδη)

• Αναιμία

• Αρρυθμίες π.χ κολπική μαρμαρυγή

• Νεφρική ανεπάρκεια

Η διάγνωση τίθεται από τον γιατρό με:

• Λεπτομερές ιστορικό

• Κλινική εξέταση

• Εργαστηριακές εξετάσεις αίματος π.χ. BNP

• Ηλεκτροκαρδιογράφημα (ΗΚΓ)

• Ακτινογραφία θώρακος
  
  

Το υπερηχογράφημα καρδιάς (ηχοκαρδιογράφημα ή αλλιώς Triplex) είναι η πιο συχνή εξέταση για την εκτίμηση της δομής και της λειτουργίας της καρδιάς. Αυτό που θέλουμε να ξέρουμε με αυτη την εξέταση είναι το κλάσμα εξώθησης και αν υπάρχει δυσλειτουργία κάποιας βαλβίδας.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, γίνεται καρδιακός καθετηριασμός για τον έλεγχο των αγγείων και τη μέτρηση πιέσεων στις κοιλότητες της καρδιάς (πιο σπάνια).

Στην πρωτοδιάγνωση καρδιακής ανεπάρκειας, η στεφανιογραφία (καρδιακός καθετηριασμός) γίνεται συχνά για έναν βασικό λόγο: να διαπιστωθεί αν η αιτία της ανεπάρκειας είναι η στεφανιαία νόσος.

Γιατί είναι σημαντικό να βρεθεί η αιτία;

• Η στεφανιαία νόσος (απόφραξη ή στένωση στις αρτηρίες της καρδιάς) είναι η πιο συχνή αιτία καρδιακής ανεπάρκειας στους ενήλικες.

• Αν η καρδιά έχει πάθει βλάβη επειδή δεν αιματώνεται καλά, η αντιμετώπιση είναι διαφορετική: μπορεί να χρειαστεί αγγειοπλαστική ή bypass αντί να μείνει μόνο στη φαρμακευτική αγωγή.

• Όσο πιο γρήγορα αποκατασταθεί η ροή αίματος στην καρδιά, τόσο περισσότερες πιθανότητες έχει ο καρδιακός μυς να ανακάμψει.

Τι ακριβώς δείχνει η στεφανιογραφία;

• Απεικονίζει με ακρίβεια τις στεφανιαίες αρτηρίες.

• Εντοπίζει σημεία στένωσης ή απόφραξης.

• Δίνει στον γιατρό τη δυνατότητα να παρέμβει άμεσα (π.χ. τοποθέτηση stent).

Η αντιμετώπιση της οξείας καρδιακής ανεπάρκειας είναι επείγουσα και περιλαμβάνει:

• Χορήγηση οξυγόνου με ρινικό καθετήρα ή μάσκα

• Σε σοβαρή δύσπνοια, χρήση μάσκας θετικής πίεσης (CPAP)

• Αν χρειαστεί, διασωλήνωση και μηχανική υποστήριξη της αναπνοής

• Σε χαμηλή πίεση και πτωχή αιμάτωση, χορήγηση φαρμάκων για διατήρηση της πίεσης

• Σε βαριές περιπτώσεις, φάρμακα που αυξάνουν τη συσταλτικότητα της καρδιάς

• Διουρητικά για αποβολή υγρών και αλάτων

• Αγγειοδιασταλτικά (συχνά ενδοφλέβια) για μείωση του φορτίου που αντιμετωπίζει η καρδιά
  
  

Αντιμετώπιση του εκλυτικού παράγοντα (ρύθμιση αρρυθμιών, μείωση πίεσης, θεραπεία λοίμωξης κ.ά.)

Μετά την οξεία φάση, χρειάζεται μακροπρόθεσμο πλάνο παρακολούθησης αλλά και πρόληψης των απορριθμίσεων.

Τα φάρμακα για τη χρόνια καρδιακή ανεπάρκεια συχνά διαφέρουν από αυτά της οξείας φάσης. Συνήθως περιλαμβάνουν:

• Β-αναστολείς (π.χ. μετοπρολόλη, καρβεδιλόλη)

• Αναστολείς του μετατρεπτικού ενζύμου (ACE) όπως λισινοπρίλη, εναλαπρίλη

• Σακουμπιτρίλη-βαλσαρτάνη

• Σπιρονολακτόνη

• SGLT-2 αναστολείς (εμπαγλιφοζίνη, νταπαγλιφοζίνη)
  
  

Αυτά τα φάρμακα βοηθούν στη διατήρηση της καρδιακής λειτουργίας, στην πρόληψη υποτροπών και στη μείωση του κινδύνου θανάτου σε ορισμένους ασθενείς.

Η εκπαίδευση του ασθενούς είναι καθοριστική και περιλαμβάνει:

• Συνεπή λήψη της φαρμακευτικής αγωγής

• Διατροφή χαμηλή σε αλάτι (το νάτριο προκαλεί κατακράτηση υγρών και αύξηση πίεσης)

• Αναγνώριση πρώιμων συμπτωμάτων: δύσπνοια στην κόπωση, κόπωση, αδυναμία να ξαπλώσουν επίπεδα, νυχτερινές αφυπνίσεις λόγω δύσπνοιας, ανάγκη για περισσότερα μαξιλάρια, σταδιακή αύξηση βάρους, πρήξιμο στα πόδια
  
  

Η αύξηση βάρους είναι συχνά το πρώτο σημάδι κατακράτησης υγρών, γι’ αυτό ο ασθενής πρέπει να γνωρίζει το "ξηρό βάρος" (το βάρος που έχει π.χ μόλις βγει από το νοσοκομείο και έχει αποβάλλει τα περίσσεια υγρά) του και να το παρακολουθεί τακτικά.

Συμβουλή: Ζυγίζεστε κάθε πρωί πριν το πρωινό και μετά την τουαλέτα, φορώντας ελαφριά ρούχα.

Κρατήστε ημερολόγιο βάρους.

Αν δείτε αύξηση 2 κιλών σε 2–3 μέρες, ενημερώστε αμέσως τον γιατρό — μπορεί να σημαίνει κατακράτηση υγρών.

Η τακτική παρακολούθηση μετά την έξοδο από το νοσοκομείο εξασφαλίζει σταθερότητα και σωστή ρύθμιση των δόσεων φαρμάκων. Ορισμένα φάρμακα, όπως οι β-αναστολείς, χρειάζονται σταδιακή αύξηση για αποφυγή παρενεργειών.

Σε περιπτώσεις στεφανιαίας νόσου ή βαλβιδοπάθειας, μπορεί να χρειαστεί επεμβατική ή χειρουργική αντιμετώπιση.

Συγκεκριμένα στην Στεφανιαία νόσο όπου οι αρτηρίες που τροφοδοτούν την καρδιά έχουν στενέψει από αθηρωματική πλάκα τι μπορεί να γίνει:

• Παράδειγμα 1: Αν υπάρχει απόφραξη σε μια μεγάλη αρτηρία, ο γιατρός μπορεί να κάνει αγγειοπλαστική: με έναν λεπτό καθετήρα φτάνει στο σημείο της απόφραξης, το ανοίγει με μπαλόνι και τοποθετεί στεντ (μικρό μεταλλικό πλέγμα) για να παραμείνει ανοικτό.

• Παράδειγμα 2: Αν οι βλάβες είναι εκτεταμένες ή δύσκολα προσβάσιμες, μπορεί να χρειαστεί αορτοστεφανιαία παράκαμψη (bypass): ο χειρουργός χρησιμοποιεί φλέβα ή αρτηρία από άλλο σημείο του σώματος για να δημιουργήσει νέο “μονοπάτι” γύρω από την απόφραξη.

Όσο αφορά τις Βαλβιδοπάθειες (δηλαδή κάποια από τις βαλβίδες της καρδιάς δεν ανοίγει αρκετά (στένωση) ή δεν κλείνει καλά (ανεπάρκεια), προκαλώντας δυσκολία στην κυκλοφορία του αίματος και επιπλέον καταπόνηση της καρδιάς) , μπορεί να γίνουν τα εξής:

• Παράδειγμα 1: Σε στένωση αορτικής βαλβίδας, μπορεί να γίνει διαδερμική αντικατάσταση αορτικής βαλβίδας (TAVI) χωρίς ανοιχτό χειρουργείο, κυρίως σε ηλικιωμένους ή υψηλού κινδύνου ασθενείς.

• Παράδειγμα 2: Σε σοβαρή ανεπάρκεια μιτροειδούς βαλβίδας, μπορεί να γίνει επιδιόρθωση (με ράμματα ή δακτύλιο) ή αντικατάσταση της βαλβίδας (με μηχανική ή βιολογική βαλβίδα) μέσω καρδιοχειρουργικής επέμβασης.

Σε άλλους ασθενείς, μπορεί να είναι χρήσιμη η εμφύτευση συσκευών όπως βηματοδότης ή απινιδωτής.

Συγκεκριμένα πάμε να δούμε τι κάνου αυτές οι συσκευές:

1. Βηματοδότης (Pacemaker)

• Τι είναι: Μια μικρή ηλεκτρονική συσκευή που εμφυτεύεται κάτω από το δέρμα, συνήθως κάτω από την κλείδα.

• Πώς λειτουργεί: Στέλνει μικρά ηλεκτρικά σήματα στην καρδιά όταν ο φυσικός καρδιακός ρυθμός είναι πολύ αργός (βραδυκαρδία), για να διατηρείται σταθερός και επαρκής.

• Παράδειγμα χρήσης: Ασθενής με καρδιακή ανεπάρκεια και βραδυκαρδία που προκαλεί ζάλη και κόπωση. Με τον βηματοδότη, η καρδιά χτυπάει σταθερά και η αιμάτωση του σώματος βελτιώνεται.

2. Απινιδωτής (ICD – Implantable Cardioverter Defibrillator)

• Τι είναι: Μια συσκευή παρόμοια σε εμφάνιση με τον βηματοδότη, αλλά με επιπλέον δυνατότητα να ανιχνεύει και να σταματά επικίνδυνες αρρυθμίες.

• Πώς λειτουργεί: Αν καταγράψει πολύ γρήγορο ή χαοτικό καρδιακό ρυθμό (π.χ. κοιλιακή μαρμαρυγή), στέλνει ηλεκτρικό σοκ για να επαναφέρει τον φυσιολογικό ρυθμό.

• Παράδειγμα χρήσης: Ασθενής που έχει επιβιώσει από καρδιακή ανακοπή ή έχει υψηλό κίνδυνο να εμφανίσει θανατηφόρα αρρυθμία λόγω χαμηλής καρδιακής λειτουργίας.

3. Συσκευή Επανασυγχρονισμού Καρδιάς (CRT – Cardiac Resynchronization Therapy)

• Τι είναι: Ειδικός τύπος βηματοδότη που συντονίζει ταυτόχρονα τη λειτουργία των δύο κοιλιών της καρδιάς.

• Πώς λειτουργεί: Σε ορισμένους ασθενείς με καρδιακή ανεπάρκεια, οι κοιλίες δεν συσπώνται ταυτόχρονα, μειώνοντας την αποτελεσματικότητα της άντλησης αίματος. Το CRT διορθώνει αυτήν την ασυγχρονία.

• Παράδειγμα χρήσης: Ασθενής με χαμηλό κλάσμα εξώθησης και χαρακτηριστικά στο ΗΚΓ (π.χ. ευρύ QRS) που υποδηλώνουν ασυγχρονία.